Fysiek Domein

Zwolle zonder afval; uit het afval van vandaag ontstaan de grondstoffen van morgen

Schone straten, een gezonde en veilige leefomgeving en een duurzame aanpak. Dat is belangrijk in Zwolle. We streven naar een circulaire economie en het tegengaan van plastic soep krijgt steeds meer maatschappelijke aandacht. Beleid en wetgeving zijn daardoor in beweging. Dit leidt tot veel energie en aandacht voor afvalpreventie en goed scheiden van afval en grondstoffen.  

Samen met ROVA werkt de gemeente aan het voorkomen, slim inzamelen en het verwerken en hergebruiken van huishoudelijk afval. Uit het afval van vandaag ontstaan immers de grondstoffen van morgen. Maar ook inwoners dragen hun steentje bij. Zij starten een opruimacties, adopteren een afvalbak, ruimen het zwerfvuil in hun buurt op, melden zwerfvuil bij ROVA en scheiden het afval. Wij zijn als gemeente wettelijk verantwoordelijk voor de inzameling en verwerking van het huishoudelijk afval in de gemeente. Van oorsprong was dit gericht op het bevorderen van de volksgezondheid. De afgelopen decennia is de focus steeds meer komen te liggen op duurzaamheid: van afval naar grondstof en het sluiten van de circulaire grondstofketen.

In Zwolle zijn we druk bezig met het terugdringen van de hoeveelheid restafval. Immers, hoe minder restafval, hoe beter voor het milieu en de portemonnee. Uiteindelijk willen we naar een situatie dat er geen afval is, maar dat we het als grondstof voor nieuwe producten gebruiken. In de afgelopen jaren hebben de inwoners van Zwolle veel minder restafval aangeboden dan de periode daarvoor (van 239 kilo restafval per inwoner per jaar in 2012 naar 177 kilo in 2019). Als gevolg van corona zien we een terugval naar het niveau van 2016 (191 kg in 2020). De effecten van de verdere uitrol van het faciliteren van afvalscheiding in de hoogbouw kan dat niet compenseren. Los van corona is de daling niet voldoende om de doelstelling aan het eind van de verlengde termijn van het Grondstoffenplan in 2022 te halen. Om de doelstelling te halen en de afvaltarieven niet boven inflatie te laten stijgen zijn aanvullende maatregelen nodig die al in het Grondstoffenplan zijn aangekondigd. Alleen zo blijft het doel van 100 kg in beeld.

De basis voor het beleid blijft tot en met 2022 het in 2017 vastgestelde Gemeentelijk Grondstoffenplan 2017-2020, gericht op "Zwolle zonder afval" op de middellange termijn. De gemeente zet in op een duurzaam gebruik van grondstoffen en een betaalbare afvalinzameling in Zwolle. Zwolle Zonder Afval bevat de volgende hoofdlijnen:

• Grondstoffenbeleid als belangrijke pijler onder het duurzaamheidsbeleid. Naast klimaatadaptatie en de energietransitie is het grondstoffenbeleid, als instrument om te komen tot een circulaire economie, een belangrijk onderdeel van het gemeentelijk duurzaamheidsbeleid.
• Koers op vergaande reductie van de hoeveelheid restafval. Concrete doelstelling is de hoeveelheid te verbranden restafval te verminderen tot 100 kg per inwoner per jaar. Tegelijkertijd hanteren we als uitgangspunt dat er sprake blijft van een goed serviceniveau in de dienstverlening naar de Zwolse burgers en dat de afvalstoffenheffing niet omhoog gaat (uitgezonderd de reguliere inflatie). We doen dat door de uitvoering van drie sporen: eerst faciliteren en motiveren en vervolgens financieel belonen.

Een verdere verduurzaming zorgt ook voor het betaalbaar houden van de afvalinzameling. Financiële prikkels van het Rijk zoals de Afvalstoffenbelasting zorgen voor extra urgentie om de hoeveelheid restafval terug te brengen. Om de inhoudelijke doelstelling van 100 kg restafval per inwoner per jaar te realiseren en het financieel resultaat van het product afval binnen onze begroting te verbeteren, treffen we de volgende maatregelen:

• Invoering van een financiële prikkel op fijn restafval in een Zwolse vorm. Hierbij hebben mensen die goed scheiden een financieel voordeel en betalen mensen die ondanks de voorzieningen niet goed scheiden en veel restafval aanbieden extra. De invoering van  een tarief op restafval is met inbegrip van een pakket aan compenserende maatregelen voor inwoners die door specifieke omstandigheden (gezinnen met luierdragende kinderen, mensen die gebruikmaken van incontinentiemateriaal, zwerfvuilruimers en afvalbakadoptanten) meer afval produceren: het flankerende sociaal beleid. Onderdeel van dit sociaal beleid blijft de kwijtscheldingsregeling voor mensen die leven van het sociaal minima.

Het tarief op restafval wordt per 1 januari 2023 ingevoerd. We bereiden deze invoering in 2022 verder voor. In dit kader worden Zwollenaren goed meegenomen in en geïnformeerd over wat invoering voor hen betekent. De limitering van de haal- en brengvoorzieningen voor grof vuil en grof tuinafval is per 1 april 2021 doorgevoerd. In vergelijking met 2020 is er in 2021 in de maanden april t/m augustus bijna 2800 ton minder grof huishoudelijk afval weggebracht naar het Milieubrengstation. Het aantal keren dat grofvuil aan huis werd opgehaald is gedaald van 8103 aanvragen in 2020 naar 3989 aanvragen in 2021. Voor tuinzakken geldt een daling van 12954 in 2020 naar 4472 aanvragen in 2021 in de maanden april tot en met augustus.

De invoering van de financiële prikkel op restafval is met een jaar uitgesteld.  Hiervoor hebben we de volgende overwegingen:

• Vóór de invoering van de prijsprikkel willen we alle inwoners faciliteren om hun grondstoffen gescheiden aan te bieden (PMD, Oud Papier en GFT/GFE (Groente, Fruit en Etensresten)). Het overgrote deel van de stad is inmiddels gefaciliteerd. Een aantal compacte wijken en de Binnenstad moet nog worden gefaciliteerd. Er is in die wijken weinig ruimte om voorzieningen te plaatsen en het vraagt veel maatwerk.
• Stapsgewijs doorvoeren van veranderingen voor de gebruikers is essentieel voor het draagvlak en het uiteindelijke effect van de maatregelen. Te veel veranderingen tegelijk of kort op elkaar en veel verschillende boodschappen tegelijk leiden tot onduidelijkheid, verwarring en weerstand.
• Met flankerend beleid komen we inwoners tegemoet, die geconfronteerd worden met extra kosten door hun afval, waarop ze beperkt of geen invloed hebben. Dit is een belangrijke randvoorwaarde voor de invoering van een tarief op restafval. De zorgvuldige uitwerking en voorbereiding van het flankerend beleid voor bijvoorbeeld huishoudens met luiers of incontinentiemateriaal vraagt extra tijd..

OPK-regeling
We vervangen de huidige regeling voor inzameling van Oud Papier en Karton door verenigingen in Zwolle (OPK-regeling). We onderschrijven het belang van de inzet van bewoners en verenigingen bij het mooi en schoon houden van de woonomgeving. Daarom hebben we gezocht naar een alternatief voor de OPK-regeling. Met de regeling “Schoon Zwolle” bieden we een alternatief dat verenigingen (of andere maatschappelijke organisaties) beloont voor het verrichten van maatschappelijke inspanningen. Met invoering van deze regeling werken de gemeente en deelnemende verenigingen samen aan een nóg mooier Zwolle. Dit doen we gefaseerd. De bestaande regeling wordt financieel afgebouwd in vier jaar. De oude regeling bouwen we jaarlijks met 25% af om tegelijkertijd de nieuwe regeling jaarlijks met 25% in te voeren.

Financiering
Het voorgestelde pakket aan maatregelen gaat leiden tot een substantiële verbetering van het financieel resultaat van het product Afval. Wij verwachten dat het huidige tekort van € 2.600.000,- per jaar kan worden verminderd tot een structureel tekort aflopend naar € 1.200.000,- in 2025. In dit structurele tekort zit al de dividend van ROVA van € 500.000. Er is dus nog geen sprake van een structureel sluitend perspectief. Dit is deels verklaarbaar door de gekozen zachte landing (eerste stap in verminderen hoeveelheid gratis grof afval en gratis tuinzakken en de flankerende maatregelen voor specifieke huishoudens), het niet extra (boven inflatieniveau) verhogen van de afvaltarieven en onzekerheden op de afvalmarkt.

We stellen voor om het tekort voor een periode van vier jaar (2021 tot en met 2024) met incidentele middelen af te dekken. Dit doen we door de voorziening voor afval het jaarlijkse beschikbaar gestelde bedrag van € 750.000 (tm 2024) ineens toe te voegen aan de voorziening Afval. Daarnaast wordt er eenmalig 1 mln extra toegevoegd aan de voorziening afval.
Achterliggende motivatie:

• Ervaring met werking maatregelen opdoen. Het exacte effect van de voorgestelde maatregelen moet in de praktijk blijken. Het geprognosticeerde tekort kan hoger of lager uitvallen, afhankelijk van de mate van effectiviteit van de maatregelen in de stad. Door eerst ervaring op te doen met het maatregelenpakket, kan wanneer nodig na enkele jaren (structureel) worden bijgestuurd.
• Ontwikkelingen op de afvalmarkt. De afvalmarkt is dynamisch van aard en deels onvoorspelbaar. We voorzien ontwikkelingen die op korte dan wel middellange termijn van invloed kunnen zijn op het gemeentelijke grondstoffenbeleid en de bijhorende financiële systematiek. Eén van de ontwikkelingen betreft de prijsstelling van inzameling en verwerking van PMD. We hopen op korte termijn meer inzicht in en duidelijkheid te krijgen over het (mogelijk positief) financieel effect van deze ontwikkeling. We volgen daarnaast andere relevante ontwikkelingen op de voet en vertalen waar mogelijk de effecten van de ontwikkelingen naar het meerjarig financieel perspectief voor het product afval.
• Structurele ruimte beperkt. De structurele financiële ruimte van onze gemeente is beperkt. Dit betekent dat we zorgvuldig afwegen welke investeringen we structureel en welke we incidenteel kunnen/moeten afdekken. Voor afval achten we, onder andere vanwege voorgaande punten, een dekking via incidentele middelen passend. Dit doen we meerjarig (4 jaar) om het financiële vraagstuk niet zonder meerjarige financiële oplossing op het bord van een volgend college te leggen. Wat ook meespeelt is dat 2021 een belangrijk jaar wordt. Op de eerste plaats door de aanstaande kabinetswissel, maar ook door de herverdeling van het gemeentefonds. De praktijk moet uitwijzen wat de effecten van deze ontwikkelingen zijn op ons structurele financiële perspectief.

Zwolle zonder afval; uit het afval van vandaag ontstaan de grondstoffen van morgen, zodanig dat:

• We voldoen aan de zorgplicht voor afval en de volksgezondheid gewaarborgd blijft.
• De hoeveelheid restafval wordt gehalveerd tot maximaal 100 kg per inwoner per jaar.
• De scheiding van restafval en herbruikbare grondstoffen toeneemt.
• De kosten voor de Zwollenaren gemiddeld niet meer stijgen dan de inflatie: duurzamer, maar niet duurder.
• De hoeveelheid zwerfafval niet toeneemt en bij voorkeur afneemt.
• We een bijdrage leveren aan een circulaire economie in bredere zin dan de formele rol van de gemeente ten aanzien van huishoudelijk afval

Paul Guldemond

Afval/grondstoffen

Afval/grondstoffen; lagere kosten